Met enige regelmaat kom ik nalatenschappen tegen waarbij er helaas geen testament is gemaakt. Soms is de vraag niet direct te beantwoorden wie de erfgenamen zijn. In dit artikel leg ik de wettelijke regels van het ‘versterferfrecht’ uit.

Geen testament
Uiteraard is het belangrijk om altijd te controleren of de overledene wel een testament heeft gemaakt. Dat is (pas na het overlijden) te controleren bij het Centraal Testamentenregister. In dit artikel ga ik er vanuit dat de overledene geen testament heeft gemaakt.

De (volgorde van) groepen erfgenamen
Als iemand overlijdt die geen testament heeft gemaakt, dan zijn de wettelijke regels van het ‘versterferfrecht’ van toepassing. In dat geval zegt de wet dat de volgende groepen personen de erfgenamen zijn:

1. de echtgenoot en kinderen (of hun afstammelingen), voor gelijke erfdelen; als die er niet zijn, dan
2. de ouders en (half-)broers/zusters (of hun afstammelingen), voor gelijke erfdelen maar elke ouder minimaal 1/4 en halfbroers/-zusters voor een half erfdeel; als die er ook niet zijn, dan
3. de grootouders (of hun afstammelingen), voor gelijke erfdelen; als die er ook niet zijn, wat bijna niet voorkomt, dan
4. de overgrootouders (of hun afstammelingen), voor gelijke erfdelen; in het zeldzame geval dat die er ook niet zijn, dan
5. de Staat.

Plaatsvervulling
Hierbij spelen de regels van ‘plaatsvervulling’ een rol (in alle groepen van erfgenamen). Dit betekent dat als iemand erfgenaam zou zijn volgens de wet, maar op dat moment zelf al eerder overleden was, zijn kinderen voor hem in de plaats komen. Als een kind van een erfgenaam ook overleden is, dan komen diens kinderen (kleinkinderen van de eigenlijke erfgenaam dus) voor dat kind ook weer voor in de plaats. Enzovoort. Dit betekent ook dat de erfdelen vaak steeds kleiner worden, want je deelt met je broers en zusters het erfdeel dat je ouder zou hebben gehad als die nog had geleefd.

Vaak zal plaatsvervulling spelen als de grootouders of overgrootouders erfgenaam zijn. Meestal zijn de (over)grootouders namelijk al overleden. Dan bekijk je per (over)grootouder welke afstammelingen er nog in leven zijn.

Niet verder dan de 6e graad
Wel is er nog de regel dat als je verder dan de 6e graad familie bent, je niet meer erft. Het aantal graden bepaal je door de geboorten te tellen die tussen jou en de overledene zitten (je ouders en kinderen zijn bijv. 1e graad, je opa/oma/broer/zus is 2e graad en je oom (broer van je vader) is 3e graad).

Wel of niet aanvaarden van de erfenis? 
Stel dat je erfgenaam volgens de wet (of volgens een testament) bent, dan heb je nog de volgende keuzes bij het al dan niet aanvaarden van de erfenis:

• Zuiver aanvaarden:
  In dat geval worden de schulden door de erfgenamen gezamenlijk gedragen en zij moeten door de erfgenamen worden voldaan. Dit geldt ook wanneer de schulden groter zijn dan de waarde van de bezittingen van de nalatenschap. Kortom, je moet dan uit eigen vermogen bijleggen.
  Soms kun je door bepaalde gedragingen geacht worden zuiver te hebben aanvaard. Hoe je dat voorkomt, kun je in dit artikel lezen.
• Beneficiair aanvaarden:
  Dit betekent dat de erfgenamen niet met hun gehele vermogen aansprakelijk zijn voor de schulden van de nalatenschap. Alleen op de bezittingen die tot de nalatenschap behoren kunnen schuldeisers zich verhalen. De nalatenschap moet in principe wel volgens formele regels worden afgewikkeld. Deze wijze van aanvaarding is verstandig als de schulden groter zijn dan de waarde van de bezittingen of als dit onduidelijk is. Het is de veiligste route die een erfgenaam kan bewandelen. Een nadeel is echter dat deze keuze griffierecht kost en dat vaak die formele regels gevolgd moeten worden.
• Verwerping:
  In dat geval komen alle aanspraken op de nalatenschap te vervallen; de erfgenaam die verwerpt, wordt geacht nooit erfgenaam te zijn geweest. Je hebt dan dus ook geen recht op spullen of een aandenken zoals foto’s. Het erfdeel van iemand, die verwerpt wordt dan verkregen door zijn kinderen (plaatsvervulling, zie hierboven).

Weet je niet welke keuze je moet maken (zuiver aanvaarden, beneficiair aanvaarden of verwerpen)? Overleg met de betrokken notaris!